Położone w północno zachodniej części Lombardii Jezioro Como jest jednym z najbardziej malowniczych miejsc w całych Włoszech. Jest to trzecie największe jezioro tego kraju, zaraz po Jeziorze Garda znajdującym się w okolicy Werony i Jeziorze Maggiore leżącym bardziej na zachód. Mimo że Jezioro Como nie zajmuje największego rozmiaru, to ze średnią głębokością 154 metrów i najgłębszym punktem na poziomie 400 metrów jest najgłębszym jeziorem całych Alp. Dla wielu jest też najpiękniejszym, czego dowodem są liczne wzmianki w literaturze oraz niezliczona ilość obrazów z okolicznymi motywami. Spacer nad wodą - Bellagio (nad Jeziorem Como) Wybierasz się do nad jezioro Como? W Polsce jezioro nazywane jest Jeziorem Como, co odpowiada włoskiej nazwie Lago di Como, czyli jezioro przy mieście Como. Początki tej 80-tysięcznej miejscowości sięgają czasów rzymskich, a dziś jest to największe miasto leżące bezpośrednio przy brzegu. Bardziej tradycyjna nazwa jeziora to Jezioro Lario (Lago Lario), która swoje początki miała w czasach rzymskich (łac. Lacus Larius). Jedna z odnóg jeziora nazywana jest Lago di Lecco (jezioro przy Lecco), chociaż mieszkańcy tego konkretnego miasta używają tej nazwy odnosząc się do całego jeziora. Jezioro ma kształt odwróconej litery Y i składa się z trzech odnóg: Ramo di Como (część zachodnia), Ramo di Lecco (część wschodnia) oraz Ramo di Colico (część północna). Co ciekawe, wszystkie mają podobną długość - około 25-26 kilometrów. Praktycznie cała linia brzegowa jest górzysta, a powstałe przy niej miasta pną się kaskadowo w górę. Niektóre z miejscowości przypominają słynne miasteczka Cinque Terre - z tą różnicą, że jest ich tu zdecydowanie więcej niż pięć. Kształt zbiornika jest bardzo nieregularny i zygzakowaty, przez co trudno o punkty obserwacyjne, z których możemy zobaczyć jezioro w pełnej okazałości. Niemal cały obszar wokół tafli wody zarośnięty jest różnorodną roślinnością i drzewami, czemu sprzyja łagodny klimat i stosunkowo mało srogie zimy. Como położone jest zaledwie 40 kilometrów na północ od Mediolanu i jest jednym z miejsc, do którego wybierają się mieszkańcy włoskiej stolicy mody szukając wytchnienia od trudów wielkiej metropolii. Swoje rezydencje posiada tu wielu znanych aktorów, artystów i ludzi biznesu. Jest to również obszar popularny wśród filmowców, kręcono tu jedną z części słynnych Gwiezdnych Wojen. Spacer nad wodą w Menaggio nad Jeziorem Como Krótka historia Okolice jeziora prawdopodobnie zamieszkane były już w czasach prehistorycznych. Prawdziwy rozwój okolicy przypadł jednak na I wiek kiedy to po zwycięstwie nad Galami swoje ufortyfikowane osady zaczęli budować tu Rzymianie. Przedalpejskie położenie jeziora sprawiało, że ze względów strategicznych był to jeden z pierwszych punktów obrony w razie ataku z drugiej strony Alp. Wzdłuż zachodniego brzegu jeziora ciągnęła się jedna z ważniejszych rzymskich tras handlowych - Via Regina (Antica Strada Regina). Niestety, do dziś nie zachowało się zbyt wiele z tego okresu, ale sympatycy czasów antycznych powinni odnaleźć tu coś dla siebie. Już od czasów rzymskich głównym ośrodkiem było miasto Como, będące istotnym centrum kulturalnym i handlowym. Inne miasta również powstały i się rozwijały, w tym zabudowania na wyspie Comacina (Isola Comacina) czy miasto Varenna, ale to właśnie Como było najlepiej ufortyfikowane i najgęściej zamieszkane. Po upadku Imperium Rzymskiego obszar został zajęty przez zachodniogermański lud Longobardów, który utworzył na terenach północnej Italii Królestwo Longobardów. Longobardowie wzorowali się na Rzymianach, przejęli nawet ich zwyczaje czy tytuły. Ich dominacja trwała do VIII wieku, do czasu podbicia obszaru dzisiejszej Lombardii przez Karola Wielkiego. Od tego momentu Como wchodziło w skład Królestwa Włoch, a następnie w X wieku stało się częścią Świętego Cesarstwa Rzymskiego. Najtragiczniejszy moment w historii średniowiecznego Como przypadł na 1127 rok, gdy miasto przegrało blisko dziesięcioletnią wojnę z pobliskim Mediolanem i zostało niemal doszczętnie zniszczone. Zły okres w historii miasta trwał zaledwie kilkadziesiąt lat. Na początku drugiej połowy XII wieku cesarz Fryderyk I Barbarossa stanął do walki z papiestwem i najechał włoskie miasta, a Como stanęło po jego stronie. W 1162 roku wojska cesarskie wraz z pomocą wojaków z Como po niemal dwuletnim oblężeniu zniszczyły dzisiejszą stolicę Lombardii. Widok na wodospad w Nesso (nad Jeziorem Como) Fryderyk I Barbarossa w podzięce za pomoc pomógł w odbudowie miasta, które zostało silnie ufortyfikowane. Powstały chociażby istniejące do dziś wieże bramne czy zamek Baradello, z którego jedynie fragmenty zachowały się w dobrym stanie. Przez kolejne wieki Como znajdowało się pod panowaniem różnych potęg. Było pod wpływem: księstwa Mediolanu, Francuzów, Hiszpanów czy Austriaków. Od 1796 do 1815 roku Como znalazło się w granicach napoleońskiego Cesarstwa Francuskiego, a po jego upadku znów wpadło w ręce austriackie. Austriacka dominacja trwała do 1859 roku, do momentu gdy wojska Giuseppe Garibaldiego odbiły Lombardię i włączyły ją do nowopowstałego Królestwa Włoch. I chociaż Jezioro Como były miejscem, do którego garnęła się arystokracja już od czasów antycznych, to międzynarodowy rozgłos okolicy nasilił się w XVIII i XIX wieku, czyli w okresie wielkich romantycznych podróży (tzw. Grand Tour) arystokratów i artystów, którzy przedstawiali uroki jeziora w swoich pracach, zarówno na płótnie jak i książkach czy wierszach. W tym okresie powstało wiele pięknych willi z ogrodami, będących dziś wizytówkami konkretnych miast. Ostatnie wieki i dziesięciolecia to czas uprzemysłowienia regionu. Jeszcze do lat 80. poprzedniego wieku miasto Como i inne okoliczne miejscowości znane były z fabryk jedwabiu, które odpowiadały za 80% produkcji tego włókna we Włoszech. Dziś w erze globalizacji i wobec konkurencji z Azji zapotrzebowanie na krajowy jedwab spadło, a głównym motorem napędowym okolicy stała się turystyka. W samym mieście Como każdego roku zatrzymują się setki tysięcy przyjezdnych z całego świata.. Oznakowanie Zielonej Trasy nad Jeziorem Como Jak dostać się nad jezioro Como z Polski? [aktualizacja lipiec 2018] Najbliższymi lotniskami w okolicy są porty w Mediolanie oraz w Bergamo. W przypadku turystów z Polski ostatnie z nich jest wręcz idealne: dolecimy tam bezpośrednio z kilku polskich miast ( Gdańsk, Katowice, Kraków, Warszawa (Modlin i Okęcie), Wrocław czy Poznań) , a obie tanie linie (Ryanair i Wizzair) czasami kuszą cenami nawet poniżej 100 zł za lot w jedną stronę, i to w ciepłych miesiącach. Z Bergamo dojedziemy nad Jezioro Como pociągiem regionalnym odjeżdżającym z głównego dworca kolejowego. Na sam dworzec dojedziemy niedrogim autobusem lotniskowym (cena 2,30€). Więcej: Lotnisko Mediolan-Bergamo (BGY) - dojazd do Bergamo, Mediolanu i innych włoskich miast Fragment trasy z Menaggio do Tremezzino Z dworca w Bergamo dojedziemy: do miasta Como z przesiadką w mieście Monza, cena 6,70€, czas podróży od godziny i 20 minut do godziny i 40 minut; z Como możemy dojechać autobusem do innych miejscowości, Bellagio, Tremezzo czy Menaggio; pociągi kursują co mniej więcej godzinę, bezpośrednio do miasta Lecco, cena 3,60€, czas podróży to 40 minut, z przesiadką w Lecco do innych miast zachodniego brzegu ( Varenna, Bellano czy Colico). Bilety kolejowe możemy zakupić online lub bezpośrednio na dworcu. Pamiętajmy o skasowaniu biletu na dworcu przed podróżą! Z biletu możemy skorzystać do 4 godzin od momentu skasowania lub do 4 godzin licząc od godziny, na którą zakupiliśmy bilet online. Dzięki temu rozwiązaniu nie musimy się martwić opóźnieniem na lotnisku. Rozkłady dostępne są na oficjalnej stronie włoskiego przewoźnika Trenitalia w języku angielskim. Spacer po Lecco (nad Jeziorem Como) Miasta Bezpośrednio nad Jeziorem Como położonych jest kilkanaście większych bądź mniejszych miast. Największym z nich jest miasto Como zamieszkane przez 80 tysięcy osób, które przypomina typowe włoskie, średniej wielkości miasto. Znajdziemy w nim katedrę, bazyliki, szerokie place wypełnione kawiarnianymi stolikami, muzea oraz duży wybór gastronomiczny. Drugim większym miastem jest Lecco, a pozostałe są już zauważalnie mniejsze. Niektóre z nich są naprawdę malutkie i przespacerujemy je w kilka minut. Większość rośnie kaskadowo od brzegu w górę, ale kilka znajduje się na wyższym poziomie i dostać się do nich możemy pieszo lub korzystając z komunikacji publicznej, ewentualnie kolejki linowej. Z wyjątkiem Como nie ma innych miast na zwiedzenie których potrzeba więcej niż dzień lub dwa. W przypadku rezygnacji z wejść do willi niektóre z nich zwiedzimy w 2 do 3 godzin. Popularne miejscowości: zachodni brzeg Ramo di Como i Ramo di Colico: Como, Carnabbio, Argegno, Ossuccio, Lenno, Tremezzo, Menaggio wschodni brzeg Ramo di Lecco i Ramo di Colico: Lecco, Varenna, Bellano, Colico wschodni brzeg Ramo di Como: Nesso, Bellagio Więcej: Miasta nad jeziorem Como - praktyczny przewodnik. Spacer po Menaggio (nad Jeziorem Como) Komunikacja publiczna Jeśli chcemy aktywnie zwiedzać większą liczbę miast powinniśmy zapoznać się z dostępną nad Jeziorem Como komunikacją publiczną. Nie z każdego miejsca łatwo dostaniemy się do innego, dlatego przed wyborem bazy noclegowej warto sprawdzić możliwe sposoby poruszania się wokół jeziora. Dostępne są trzy środki transportu: autobusy firmy ASF Autolinee, która obsługuje miasto Como, odnogę Ramo di Como po obu stronach, wschodni brzeg Ramo di Colico oraz połączenie Como - Lecco, pociągi regionalne, które łącza Lecco z miastami wschodniego brzegu Ramo di Lecco i Ramo di Colico, statki obsługiwane przez firmę Navigazione Lago di Como, które łącza ze sobą mniejsze i większe miasta wszystkich brzegów, chociaż nie zawsze bezpośrednio. Więcej szczegółowych danych (rozkłady, ceny, informacje praktyczne) znajdziecie w naszym artykule: Jak poruszać się nad Jeziorem Como? Autobusy, rejsy i pociągi. W powyższym tekście zamieściliśmy też podstawowe informacje dla podróżujących samochodem. Firma Navigazione Lago di Como oferuje możliwość przewozu aut na trasie Menaggio - Cadenabbia - Bellaglio - Varenna. Kolejki linowe Niektóre z miast lub dzielnic powstały wysoko nad poziomem wody. W kilku przypadkach stworzono specjalne kolejki linowe, dzięki którym w łatwy sposób możemy dostać się na górę. Nad Jeziorem Como spotkamy dwa rodzaje kolejek: funiculare - kolej linowo-torowa, która jedzie po torach podobnie jak pociąg czy tramwaj, funivia - kolej linowa, której wiszące wagoniki przypominają sposobem działania wyciągi górskie. Najlepszym przykładem pierwszego rozwiązania jest kolejka linowa prowadząca z miasta Como do miasteczka Brunate, skąd możemy udać się na spacer po okolicznych wzgórzach lub wybrać się do latarni Volte’a, ze szczytu której rozpościera się świetny widok na Como i okolicę. Innym przykładem jest kolejka linowa pomiędzy leżącym nad wodą miastem Argegno a położoną na wysokości aż 800 metrów nad poziomem morza miejscowością Pigra (Funivia Argegno-Pigra). W przeciwieństwie do kolejki Como-Brunate tutaj wagoniki zaczepione są u góry i swobodnie wiszą, podobnie jak w przypadku wyciągów typowo górskich. Konstrukcja powstała w latach 70. poprzedniego wieku i dla niektórych sam wjazd na górę możemy być nie lada przygodą! varenna (nad Jeziorem Como) - podczas spaceru Rejsy Jeśli chcielibyśmy wybrać się na rejs po Jeziorze Como mamy kilka możliwości: standardowe rejsy opisanej wcześniej firmy Navigazione Lago di Como; pamiętajmy tylko, żeby nie kupować biletów na wodoloty (z nich nic nie zobaczymy!) i w godzinach szczytu pojawić się wcześniej (i stanąć w kolejce), dzięki czemu będziemy mieć szansę na zajęcie miejsca z dobrym widokiem; niestety, rozwiązanie to nie jest idealne czasowo, ponieważ statki zatrzymują się przy wielu miastach; z drugiej strony pozwala to na zobaczenie ich od strony wody, godzinny rejs turystyczny startujący z Como i płynący do Cernobbio, Moltrasio i Torno; statek kursuje w sezonie letnim (do końca września) i obsługiwany jest przez Navigazione Lago di Como; cena 7,60€ dla dorosłych i 4€ dla młodzieży 4-11 lat; dostępne są też trochę droższe bilety umożliwiające wyjście w jednym z miast i powrót późniejszym statkiem, prywatny rejs, którego długość i cena zależą od wybranej przez nas firmy; te działają w najbardziej popularnych miejscowościach; plusem jest możliwość samodzielnego wpływu na trasę, minusem wysoka cena, która różni się w zależności od sezonu i sprawdzimy ją dopiero na miejscu lub kontaktując się z przedstawicielem konkretnej firmy. Dla części osób rozwiązaniem może być również wypożyczenie łódki i samodzielny rejs po jeziorze. Ceny takiej przyjemności różnią się od firmy, np. firma Hiring a boat wypożycza łodzie z napędem motorowym w cenie od 90€ (2 godziny) do 250€ (6 godzin). W części miast (np. w mieście Como) możemy wypożyczyć rowerek wodny. Będąc na miejscu zawsze warto dobrze sprawdzić ofertę firmy Navigazione Lago di Como, która każdego roku przygotowuje różne oferty turystyczne. Najlepsza baza na nocleg nad jeziorem Como Wybór bazy noclegowej zależy przede wszystkim od naszych planów. Jeśli chcemy poruszać się aktywnie wokół jeziora i mieć dostęp do wszystkich najważniejszych udogodnień to najlepszym wyborem będzie samo miasto Como. Dojedziemy stamtąd bezpośrednio autobusem lub kombinacją autobus+pociąg/autobus+statek do wszystkich najważniejszych miast. Będziemy mieć również dostęp do sklepów (w tym całodobowego supermarketu) i restauracji oraz łatwy dojazd z/do Bergamo. Nie jest to jednak dobre miejsce dla turystów pragnących spokoju i szukających miejsc do plażowania. Jezioro Como - Varenna - Zwiedzanie ogrodów Willi Monastero Innym wyborem dla opisanych powyżej założeń może być drugie z większych miast - Lecco. W tym przypadku są jednak dwa minusy: trudniejszy dojazd do miasteczek po zachodniej stronie oraz samo miasto i jego położenie. W Lecco trudno odczuć, że jesteśmy nad jednym z najpiękniejszych jezior Europy! Plusem na pewno jest to, że ceny są tu niższe i przebywa tu mniej turystów niż w Como. Jeśli chcielibyśmy wypocząć, to warto rozważyć nocleg w jednym z miast wchodzących w skład okręgu Tremezzina. Znajdziemy tam baseny, wille do zwiedzania, prostotę w poruszaniu się pomiędzy miastami - a przede wszystkim niektóre z miasteczek nie są tak oblegane przez niedzielnych turystów. Często można spotkać się z opinią, że jednym z najpiękniejszych miast we Włoszech jest Bellagio, i wielu turystów szuka noclegu właśnie tam. Warto w tym przypadku pamiętać, że plaża w Bellaglio znajduje się poniżej poziomu miasta, a noclegi w rozsądnych cenach znajdują się raczej poza historycznym centrum i czekać nas będą długie spacery bez specjalnych widoków. No i tłumy turystów w ciągu dnia potrafią przytłoczyć. Ile czasu spędzić nad Jeziorem Como i jak zaplanować wizytę? Wszystko zależy od tego, ile miast chcemy odwiedzić i jak ma wyglądać nasz pobyt. Jeśli chcielibyśmy wpaść na jeden dzień bez noclegu to chyba najlepszym wyjściem będzie odwiedzenie jedynie miasta Como lub ewentualnie wypad autobusem lub statkiem do maksymalnie jednego lub dwóch miast. W takim wypadku musimy jednak rozpocząć wizytę jak najwcześniej. Prawda jest jednak taka, że odwiedzenie Como i Cernobbio (oba miasta znajdują się niedaleko siebie i możemy pomiędzy nimi przejść pieszo wzdłuż rzędu willi) może spokojnie zająć nam cały dzień. Przy dwóch lub większej ilości dni sytuacja wygląda lepiej i mamy kilka możliwych wariantów. Przykładowe pomysły na konkretnie dni: Mostek w Nesso nad Jeziorem Como Wyprawa autobusem z Como do Bellagio, z Bellagio możemy łatwo i szybko (około 15 minut) dopłynąć do Varenny lub/i Mennagio. W przypadku Bellagio i Varenny w miastach czeka na nas trochę atrakcji, takich jak wille czy trasy spacerowe; jadąc do Bellagio możemy zrobić szybki przystanek w Nesso i zobaczyć historyczny most oraz wąwóz z wodospadami. Gdy zatrzymujemy się w Lecco możemy dojechać pociągiem do Varenny, a stamtąd statkiem popłynąć do Bellagio lub/i Mennagio. Przy odpowiednio wczesnym rozpoczęciu dnia możemy też podjechać do Bellano i zobaczyć wodospady oraz wąwóz przedzielający miasto na pół. Całodniowa wyprawa do miast okręgu Tremezzina, w skład którego wchodzą Lenno, Ossuccio i Tremezzo; wszystkie z nich połączone są przyjemną trasą spacerową (Zieloną Trasą), oprócz nich możemy odwiedzić również Mennagio, dokąd również dojdziemy pieszo. Bez względu na przygotowany plan zawsze musimy wziąć pod uwagę rozkłady komunikacji, o ile oczywiście nie przyjechaliśmy własnym autem. I chociaż większość miast możemy zwiedzić w maksymalnie 2 godziny, to wąskim gardłem może być właśnie komunikacja - zarówno autobusy jak i statki nie kursują wcale tak regularnie. Oprócz tego nie zawsze warto się śpieszyć, czasem przyjemnie jest po prostu pospacerować wąskimi uliczkami lub spędzić czas w jednym z ogrodów/na plaży popijając kieliszek wina lub popularny włoski drink Aperol Spritz. Naszym zdaniem optymalna ilość dni przy planie aktywnego zwiedzania to 4-5, a minimalna 3. W przypadku wyjazdu dwudniowego lepiej skrócić plan i rozkoszować się widokami bez zbytniego pośpiechu. Atrakcje Na turystów, którym nie wystarczą widoki natury oraz średniowieczne wąskie uliczki, czeka jeszcze trochę różnych atrakcji. W tej sekcji wymieniliśmy najważniejsze z nich. Wille i ogrody Każdy szukający atrakcji nad Jeziorem Como dość szybko zauważy, że królują wśród nich majestatyczne wille oraz przylegające do nich ogrody. Choć istniejące dziś wille arystokracji i patrycjuszy zaczęły powstawać w XVI i XVII wieku, to ich największy rozkwit przypadł na dwa kolejne stulecia. Bellagio (nad Jeziorem Como) - widok z ogrodów Willi Melzi Część z najpiękniejszych willi została zamieniona na muzea, a w przypadku niektórych dla odwiedzających otworzono jedynie przynależące do nich ogrody. Niestety, nie wszystkie najpiękniejsze miejsca dostępne są dla turystów. Na przykład uważana za jedną z najwspanialszych rezydencji Villa D’Este w Cernobbio zamieniona została na 5-gwiazdkowy hotel i możemy obejrzeć ją jedynie z daleka, a do środka wejdziemy jedynie jako goście rezerwując wcześniej bardzo drogi nocleg. Za najwspanialsze możliwe do odwiedzenia wille uchodzą: Villa del Balbianello (Lenno) - willa z pięknymi ogrodami, które odgrywały planetę Naboo w jednej z części Gwiezdnych Wojen, Villa Melzi (Bellaglio) - stosunkowo niewielka willa położona wzdłuż brzegu; sama rezydencja nie jest możliwa do zwiedzenia, ale możemy odwiedzić przyjemne ogrody i kaplicę rodu Melzi, Villa Carlotta (Tremezzina) - piękna piętrowa willa wypełniona dziełami sztuki oraz bogatymi zdobieniami, wraz z otaczającym ją ogrodem botanicznym i gajem oliwnym, Villa Monastero (Varenna) - willa wraz z ciągnącymi się na dziesiątki metrów wzdłuż wschodniego brzegu ogrodami, Villa Olmo (Como) - neoklasyczna willa, w której zatrzymywał się Napoleon. Dziś w środku odbywają się różne wystawy czasowe, a przed willą rozciąga się duży ogród; w ciągu dnia możemy spróbować zajrzeć do środka. Niestety, ceny wejściówek są stosunkowo wysokie - za wejście do ogrodów zapłacimy od 5 do 10€, a za wejście także do willi od 10€ do nawet 20€. Nie wszystkie z willi otwarte są przez cały tydzień. Niektóre z mniej popularnych otwierane są jedynie w weekendy i/lub w sezonie. Trzeba jednak uczciwie przyznać, że ogrody willowe mogą być świetnym miejscem na ucieczkę od tłumów. Nie są one tak oblegane jak okoliczne miasta, i spokojnie powinniśmy móc znaleźć ławeczkę lub miejsce do siedzenia z widokiem na jezioro, a często i z cieniem. Z ogrodu nikt nas nie wygoni i możemy odpoczywając spędzić na miejscu nawet 2-3 godziny. Willa Balbianello (Lenno nad Jeziorem Como) Kościoły Co w przypadku Włoch nie powinno nikogo dziwić, to możliwość odwiedzenia historycznych kościołów będących często swoistymi dziełami sztuki. Nad Jeziorem Como znajdziemy kilka ciekawych obiektów wartych uwagi. Niestety, oprócz świątyń w Bellagio, Como, Lecco czy Varennie pozostałe są z reguły otwarte tylko w trakcie mszy świętych, albo w przypadku gdy przebywają w nich osoby związane z parafią. Na jakie świątynie warto zwrócić uwagę: katedra (Cattedrale di Santa Maria Assunta) w Como, bazylika św. Abbondio (Basilica di Sant’Abbondio) w Como z cyklem fresków oraz relikwiarzami, bazylika św. Mikołaja (San Nicolò) w Lecco. Jedynym obiektem znajdującym się na liście światowego dziedzictwa kulturowego UNESCO jest Święte Wzgórze Ossuccio (Sacro Monte di Ossuccio). Na wysokości około 200 metrów nad poziomem tafli wody w latach 1635-1710 zbudowano 15 barokowych kaplic oraz klasztor. Cały kompleks dobrze widać z dołu i mając odpowiednio dużo sił oraz czasu możemy wdrapać się na górę. Dawne zamki i twierdze Już od czasów antycznych miasta nad Jeziorem Como były silnie ufortyfikowane. I chociaż z tamtego okresu nie zachowała się żadna twierdza, to wciąż istnieje kilka konstrukcji obronnych z okresu średniowiecza. Przykładem są np. ruiny umiejscowionego nad miastem Varenna XI-wiecznego zamku Vezio (Castello di Vezio). Przy zamku możemy odpocząć na ogólnodostępnym tarasie lub za opłatą wejść na wieżę skąd rozpościera się piękny widok na okolicę. Na dziedzińcu zamku odbywają się pokazy sokolników. Inną zachowaną twierdzą są ruiny zamku Baradello (Castello Baradello), który powstał z pomocą cesarza Fryderyka Barbarossy w XII wieku. Zamek znajduje się na obrzeżach Como, poza dawną granicą murów miejskich. Do dziś zachowały się jedynie ruiny, ale po niedawnej renowacji możemy wejść do wieży i zwiedzić ją przewodnikiem (w weekendy, w sezonie letnim). Castello Baradello w Como Wyspa Comacina (Isola Comacina) Na całym jeziorze istnieje tylko jedna niewielka wyspa - Wyspa Comacina (Isola Comacina), która znajduje się dosłownie kawałek od brzegu przy mieście Ossuccio. Wyspa zabudowana była już w czasach rzymskich. W średniowieczu istniała tu niewielka osada z kościołami, którą w XII wieku zniszczyły połączone wojska cesarza Fryderyka Barbarossy i miasta Como. Dziś wyspa jest niemal w całości zalesiona, ale zachowały się na niej ruiny po dawnych kościołach i zabudowaniach. Na wyspę możemy dopłynąć taksówką wodną lub statkiem firmy Navigazione Lago di Como. Wejście na wyspę jest płatne, w ramach biletu możemy odwiedzić również muzeum archeologiczne znajdujące się na lądzie. Muzea W tym miejscu musimy zmartwić sympatyków muzeów - tych nad Jeziorem Como nie ma zbyt wielu. Placówki muzealne spotkamy przede wszystkim w samym mieście Como, są to Muzeum Archeologiczne (Museo Archeologico Giovio), Muzeum Edukacyjne Jedwabiu (Museo Didattico della Seta) czy Galeria Sztuki (Pinacoteca Civica). Poszukujący znalezisk archeologicznych mogą udać się do muzeum ze znaleziskami z wyspy Comacina i okolicy (Museo Antiquarium Dell’isola). Jak zwiedzać jezioro Como? Przede wszystkim warto pamiętać, że miasta pną się w górę kaskadowo i historyczne części znajdują się ponad poziomem wody. Warto zabrać wygodne obuwie! W przypadku dużego słońca miejmy ze sobą również: wodę, krem przeciwsłoneczny i ewentualnie nakrycie głowy. Będąc bezpośrednio przy wodzie nie zawsze od razu odnajdziemy cień. O ile idąc bezpośrednio przy brzegu otrzymamy trochę ulgi z samego jeziora, tak będąc wyżej potrafi być naprawdę duszno i gorąco. W zależności od naszych preferencji odnośnie słońca możemy zaczynać zwiedzanie od części zachodniej (już od samego rana powinno być słonecznie) i kończyć na wschodniej - lub odwrotnie - zaczynać od wschodniej (przez pierwsze godziny dnia słońce znajduje się jeszcze za wzgórzami i nie jest tak dokuczliwe) i kończyć na zachodniej (w końcówce dnia przed słońcem ochronią nas wzgórza). Zwiedzanie ogrodów Willi Melzi - Bellagio (nad Jeziorem Como) Punkty informacji turystycznej Punkty informacji turystycznej znajdziemy w większości miast znajdujących się przy brzegu. Niestety, z wyjątkiem największych nie powinniśmy oczekiwać cudów - nie zawsze pracownik będzie w stanie porozumieć się po angielsku, raczej na pewno będzie brakować materiałów w języku Szekspira, a może się też zdarzyć, że akurat przeszkodzimy w piciu kawy i nie otrzymamy żadnej praktycznej pomocy. Z drugiej strony punkty informacji przy największych miastach działają sprawnie. Pracują w nich osoby mówiące po angielsku i mające dużą wiedzę. My mieliśmy bardzo dobre doświadczenia z punktami w: Como (przy katedrze), Lecco i Mennagio. Co ważne, w punktach tych otrzymamy informacje nie tylko o miejscach w których się znajdujemy, ale też o innych miastach nad jeziorem. Zawsze warto zapytać o mapki miejsc, do których się wybieramy. Punkty informacji przy najbardziej popularnych miastach czynne są cały rok, a w przypadku mniejszych miejscowości punkty te otwierane są tylko w sezonie letnim. Warto też sprawdzić dni otwarcia, np. w punkt informacji w Tremezzo nie jest czynny we wtorki. Czasami punkty są też zamknięte w środku dnia, z reguły od 12:00/12:30 do 14:30/15:00. Kiedy najlepiej odwiedzić Jezioro Como? Wybór daty na odwiedziny Como powinien zależeć od planowanych przez nas aktywności. Jeśli chcemy się polenić i mieć gwarancję słońca, to najlepszym okresem wydaje się być czas od połowy czerwca do końca sierpnia. Pamiętajmy, że w tym czasie średnie temperatury potrafią utrzymywać się na poziomie 30 stopni, i mimo lekkiego chłodu od wody potrafi być naprawdę gorąco. Wakacje nie są okresem wolnym od krótkich opadów deszczu, chociaż nie są one częste. Jedna z dawnych wież w Como Gdy bardziej zależy nam na długich spacerach lepszym czasem może okazać się maj i początek czerwca lub wrzesień, kiedy temperatury nie są jeszcze tak wysokie lub już zaczynają spadać. Niestety, w tym okresie występują największe opady i powinniśmy mieć ze sobą na wszelki wypadek dobre obuwie i kurtkę przeciwdeszczową. Wieczory i poranki mogą być też czasami chłodne. Kwiecień lub październik powinny być dobrymi miesiącami pod względem pogody w przypadku aktywnego wyjazdu, ale jest wtedy lekko chłodniej, a samo jezioro często zasłonięte jest przez niskie chmury i mgłę. Pozostałe miesiące i zima to małe opady, ale również niska temperatura i krótkie dni (od listopada do stycznia są zaledwie 3 godziny słoneczne w ciągu doby!). Plusem są niższe ceny i pustki, co jest istotne gdy zależy nam przede wszystkim na zwiedzaniu miasteczek i zabytków. Niestety, w tym okresie rzadziej kursuje komunikacja publiczna, a część atrakcji może być zamknięta. Średnie temperatury w tym czasie wahają się pomiędzy 1 a 6 stopni Celsjusza, ale zdarzają się także dni z temperaturami minusowymi. Dla niektórych plusem może być to, że prawie nigdy nie występują tu obfite opady śniegu. Trasy spacerowe Niektórzy planują wybrać się nad Jezioro Como z myślą o długich spacerach oraz aktywnym wypoczynku. Jest to świetny pomysł, musimy tylko pamiętać, że nie wszędzie będziemy mogli poruszać się pieszo - drogi często prowadzą długimi tunelami i wąskimi ulicami, a przyjemność (i bezpieczeństwo) takiej wyprawy jest wątpliwe. Z drugiej jednak strony, wielu rowerzystów docenia trasy typowo samochodowe i możemy spotkać na nich sympatyków dwóch kółek. Chcąc poruszać się na własnych nogach powinniśmy rozglądać się za tzw. Zielony Trasami, które przeznaczone są dla turystów pieszych. Prowadzą one czasami przy drodze, innym razem musimy wdrapać się na górę, żeby obejść miasta, przez które przechodzi jedynie droga dla samochodów. Najlepszym przykładem takiej trasy jest 10-kilometrowa Zielona Trasa od Colonno do Griante. Jeśli mamy odpowiednio dużo czasu i sił możemy ją przedłużyć (lub rozpocząc) do Mennagio. Trasa Griante - Mennagio prowadzi kawałek przy ulicy, ale duża część ciągnie się chodnikiem bezpośrednio przy wodzie. Ruszając w tę trasę musimy pamiętać, że niektóre odcinki wymagają wdrapania się do wyższych miasteczek, co może być nieco uciążliwe przy bardzo gorących dniach. Mapę trasy powinniśmy otrzymać w punktach informacji turystycznych mijanych miast (o ile jej nie zabraknie!), ale wystarczy też wypatrywać znaków. Spotkamy zarówno znaki stojące wskazujące kierunek, jak i znaki na ziemi, które utwierdzą nas w pewności co do przebywania na odpowiedniej trasie. Drugą przyjemną Zieloną Trasę znajdziemy w znajdującej się na wschodnim brzegu Varennie. Prowadzi ona z historycznego centrum miasta do miasteczka Vezio i znajdującego się przy nim zamku, ale również na południe do najmniejszej włoskiej rzeki Fiumelatte. Nazwa ta po polsku znaczy po prostu Biała Rzeka i nawiązuje do tego, że z powodu silnego nurtu jest ona zawsze spieniona i ma biały kolor. Greenway del Lago di Como - Zielona Trasa nad Jeziorem Como - jeden ze znaków na ziemi Punkty widokowe Biorąc pod uwagę górzystą topografię linii brzegowej nie powinno nas dziwić, że nad Jeziorem Como znajdziemy przynajmniej kilka ogólnodostępnych punktów widokowych. Niestety, wijący się kształt jeziora powoduje, że często z punktu obserwacyjnego widzimy jedynie drugi brzeg oraz niewielki fragment całości. Przykładowe punkty widokowe: tarasy i wieża przy zamku Baradello (Castello Baradello) - ruiny dawnej twierdzy leżące na południe od historycznego starego miasta Como; z góry zobaczymy przede wszystkim dachy tej miejscowości; wejście na wieże jest płatne, ale dobry i darmowy widok znajdziemy również przy zamku, Latarnia Volta - monument położony wysoko nad miastem Como, w miasteczku San Maurizio, 150 metrów nad miastem Brunate połączonym kolejką linową z nadbrzeżem Como; z góry zobaczymy część odnogi Ramo di Como, w tym urokliwe i pnące się kaskadowo w górę miasteczka; tuż obok wejścia do latarni znajdziemy kawiarnie z tarasami z pięknym widokiem i rozsądnymi jak na okolicę cenami, gaj oliwny w ogrodach Villa Carlotta - jeśli wybieramy się do tej słynnej willi koniecznie wejdźmy na górę ogrodów, na szczyt gaju oliwnego, skąd rozpościera się piękny widok na położone po drugiej stronie Bellagio, tarasy widokowe lub wieża zamku Vezio (Castello di Vezio) - nad miastem Varenna góruje historyczny zamek Vezio, do którego pieszo dojdziemy w około 40 minut; jest to jeden z najlepszych punktów widokowych, z którego zobaczymy pięknie wijące się wzgórza oraz zachodnią stronę jeziora; możemy wejść na ogólnodostępne i darmowe tarasy lub za opłatą wdrapać się na wieżę, taras przy kościele św. Abbondio (Parrocchia di Sant’Abbondio) w mieśćie Azzano - przyjemny i rozległy taras umiejscowiony bezpośrednio przed kościołem, skąd będziemy mieć przyjemny widok na wschodni brzeg Ramo di Como; kościół znajduje się na słynnej Zielonej Trasie; będąc u góry możemy odpocząć na jednej z ławeczek, miejscowość Pigra - do której dostaniemy się kolejką linową z miasta Argegno. Co oczywiste, nie są to wszystkie z dostępnych punktów obserwacyjnych. Czasami wystarczy wybrać się do jednego z położonych wyżej miast, żeby znaleźć świetny punkt widokowy. Niestety, czasami wąska zabudowa i wysokie płoty zasłaniają najlepsze widoki. Widok na most w Nesso (nad Jeziorem Como) Kuchnia, restauracje i jedzenie na mieście Niemal w każdym mieście nad Jeziorem Como znajdziemy typowo włoskie restauracje, trattorie czy po prostu bistra. Nie w każdym miejscu trafimy na lokalną kuchnię, króluje raczej kuchnia typowo włoska: dania makaronowe (wł. pasta), pizza czy risotto (ryż z dodatkami, np. filetami i owocami morza). Jeśli chcielibyśmy spróbować lokalnych ryb możemy w karcie szukać okonia (wł. pesce persico) lub alozy (wł. alosa), ryby z gatunku śledziowatych, która przed podaniem trzymana jest w soli i później suszona na słońcu. Chcąc spróbować tego przysmaku szukajmy w karcie pozycji o nazwie missoltino. Wybierając się do restauracji (dotyczy to też mniej oficjalnych trattorii czy nawet pizzerii, z nielicznymi wyjątkami jak bistra) powinniśmy liczyć się z tym, że do rachunku zostanie doliczona opłata za nakrycie za każdą z osób, tzw. koperta (coperto). Kwota różni się pomiędzy miejscami, my spotkaliśmy się z opłatami od 1,50€ do 2,50€ za osobę. W przypadku wybrania się w 4 osoby na pizzę dodatkowa opłata 10€ potrafi negatywnie zaskoczyć turystów. Jeśli nie ma podanej informacji o wysokości coperto w karcie (a powinna być gdzieś na dole, czasem na ostatnich stronach), to po prostu zapytajmy przed wejściem. Jeśli nie jesteśmy koneserami win najlepiej poprosić o wino domowe (wł. vino della casa, ang. house wine). Jest zdecydowanie tańsze niż butelkowe i dla niepwrawionych smakoszy może być nawet lepsze niż butelkowane. Nie wszystkie restauracje otwarte są przez cały dzień. Często otwierane są w porze obiadowej (12:00-14:00), ale czasami lista dań ograniczona jest do tzw. dań pierwszych (primo piatto w karcie). Dopiero o 18:00 lub 19:00 restauracje otwierane są na nowo i są już czynne do okolic północy. To właśnie wtedy Włosi wybierają się na prawdziwy obiad, często składający się z trzech dań (primo piatto, secondo piatto i deser). Dla większości osób jedno danie i deser powinnny być więcej niż wystarczające, czasem aż trudno uwierzyć w jaki sposób rodowici mieszkańcy Italii są w stanie pomieścić takie ilości jedzenia. ;) Niestety, nad Jeziorem Como dominują wysokie ceny - szczególnie w miastach typowo turystycznych (Bellagio, Varenna, Como, Mennagio itp itd). Za danie główne zapłacimy od 8€ do nawet 20€. Pizza w bistro będzie kosztowała około 5-6€, ale w restauracjach cena tej potrawy będzie wyższa i może dochodzić do nawet 10€. Zauważyliśmy, że tańsze ceny można znaleźć w mieście Lecco. Niestety, jest też tak, że wiele miejsc to typowe pułapki turystyczne, i najlepiej poszukać wcześniej opinii na różnych serwisach z ocenami knajp i restauracji. Spacer po Bellagio (nad Jeziorem Como) Plaże Turyści przyzwyczajeni do polskich jezior mogą doznać lekkiego szoku. Na niemal całej linii brzegowej praktycznie nie znajdziemy naturalnych plaż, a nielicznymi wyjątkami są wąskie i kamieniste pasy prowadzące często wzdłuż drogi. Nie w każdym miejscu nad jeziorem wolno też pływać. Najlepiej do wody wchodzić tylko w miejscach oznaczonych i nie wypływać poza wyznaczone granice. Czasami przy promenadach lub parkach widoczne są schody prowadzące do wody, z których korzystają miejscowi i turyści w celu szybkiej kąpieli. W miesiącach letnich woda nagrzewa się czasem do poziomu 20°C, dzięki czemu kąpiel powinna być bardzo przyjemna. Nie powinno nas to jednak zrażać, niemal w każdym mieście spotkamy sztuczną plaże, a często również otwarte baseny. Jeśli chcemy znaleźć plaże w konkretnym mieście powinniśmy szukać korzystając ze słowa "Lido di" - np. Lido di Bellano lub po prostu Lido Bellano. Sztuczne plaże są różne. Czasem jest to dobudowany kawałek terenu wystający poza linię brzegową z nasypanym piaskiem lub zwyczajny park; w takim wypadku są to z reguły miejsca darmowe. Fragment kamienistej plaży nad Jeziorem Como w Griante W popularnych miejscowościach spotkamy za to ogrodzone kompleksy: z basenem, leżakami i kawiarniami/restauracjami. Miejsca tego typu są z kolei płatne lub rzadziej dostępne tylko dla klientów hotelowych. Ceny są różne i wahają się w zależności od lokalizacji oraz usług. W niektórych przypadkach ceny podane są razem z leżakiem, w innych za leżak oraz parasol dopłacamy oddzielnie. W większości przypadków istnieje możliwość zakupienia wejścia na pół dnia. Niestety, cena za pół dnia dotyczy prawie zawsze jedynie drugiej połowy dnia, np. od 14:00 lub 15:00 aż do zamknięcia. Poniżej wypisaliśmy kilka naturalnych i sztucznych plaż z podstawowymi informacjami. Jest to zaledwie mały wycinek całości. Naturalne kamieniste plaże: w północnej części miasta Griante (zachodni brzeg, przy ulicy Via Regina) - jest to bardzo wąska plaża ciągnąca się wzdłuż głównej ulicy trochę dalej od typowo turystycznych miejsc; przy plaży działa bar Al Pùunt, w którym możemy wypożyczyć leżaki oraz parasole, plaża św. Jana (San Giovanni, adres: Via Paolo Carcano 28) w miasteczku Bellagio (środkowy brzeg), znajduje się na południe od słynnych ogrodów willi Melzi, wąska i podłużna plaża w mieście Menaggio, znajduje się na północ od kempingu Europa; na miejsce dojdziemy ulicą Via Armando Diaz (położenie geograficzne: niewielka kamienista plaża w mieście Lenno, przy samym ujściu jednej z rzek (położenie geograficzne: nie ma tu zbyt wiele miejsca i nie warto specjalnie się tu fatygować. Darmowe parki i sztuczne plaże: Lido di Ossuccio - plaża w parku przy historycznej części miasta Ossuccio, z okolic której dostaniemy się wpław lub korzystając z usług taksówek wodnych na wyspę Comacina, plaża w mieście Sala Comacina - niewielka piaszczysta plaża w mieście Sala Comacina, z miejscem na dosłownie kilkanaście osób; znajdziemy ją schodząc w dół ulicami starego miasta niedaleko przystani dla statków, Parco Civico Teresio Olivelli (adres: Via Statale 47, Tremezzo) - duży park, z bezpośrednim zejściem do wody, kawiarnią, ławeczkami i fontannami; drzewa pozwalają skryć się przed słońcem. Baseny i płatne plaże: Lido di Bellagio - oprócz opisanej wcześniej naturalnej plaży w mieście Bellagio znajdziemy też płatną piaszczystą plażę po południowej stronie Willi Melzi. Cena za pół dnia to 6€ (lub 8€ z parasolem), albo 4€ drożej w przypadku całego dnia. Lido di Menaggio - duży kompleks z basenem w mieście Menaggio. Wejście całodniowe kosztuje 6€ w tygodniu i 7€ w weekendy. Za leżak dopłacimy 4€ w tygodniu i 6€ w weekendy; ceny w przypadku wejścia od 15:00 są niższe o 1 lub 2€, Lido di Cadenabbia - basen oraz miejsce na wypożyczenie leżaka w mieście Cadenabbia; za wyborem tego miejsca na pewno przemawia widok na Bellaglio oraz wschodni brzeg, Infinity Pool - basen znajdujący się zaledwie kilka kroków od Lido di Cadenabbia; całodniowe wejście kosztuje 8€, dodatkowe 8€ dopłacimy za leżak, a 5€ za parasol. Lido di Cernobbio - uważana za ekskluzywną plaża z basenem w mieście sąsiadującym z miastem Como. Niestety, ceny są tu bardzo wysokie - za dzień zapłacimy aż 20€ w tygodniu i 24€ w weekendy i święta. Za pół dnia zapłacimy kolejno 13€ i 18€. Lido di Bellano - niewielka plaża w mieście przedzielonym na pół przez wąwóz Orrido di Bellano; wejście 6€, wejście z leżakiem 10€.